In al onze utopische gespletenheid kan ieder van ons zich wel een soort van ‘ideale staat‘ bedenken, net zoals scenario’s van hoe we dat kunnen realiseren en onderhouden. Het aantal opties is vrijwel oneindig waardoor we misschien wel hetzelfde doel ambiëren maar toch tot de grootste conflicten komen, het vergt dan ook heel wat synchronisatie en planning om dit tot een goed einde te brengen. En dit gaat niet over een hemels paradijs met rijstpap en gouden lepeltjes, het gaat daarentegen over het realiseren van een redelijk evenwicht waarbij we leren van de geschiedenis en opgedane kennis volwaardig valoriseren. En utopie staat tegenover dystopie, dit is als een perverse wereld waar beschikbare alternatieven genegeerd worden en de bevolking het gelag mag betalen, een wereld waarin het begrip ‘ethiek‘ nog slechts een modewoord blijkt te zijn. Neen, dit zijn geen prettige gedachten, het brengt ons tot het besluitvormingsproces waarin het ontbreken van informatie – niet eens gewild – tot averechtse effecten kan leiden.
Rationaliteit
Beperkte rationaliteit of begrensde rationaliteit is rationaliteit van de mens in besluitvorming waarbij er rekening wordt gehouden met de beperkte beschikbaarheid van informatie, cognitieve beperkingen en de beperkte tijd om tot een besluit te komen. Herbert Simon formuleerde een aantal axioma’s ter beschrijving van de besluitvormingstheorie. Deze axioma’s of proposities zijn:
- de mens kan onmogelijk alle alternatieven voor een beslissing kennen;
- de alternatieven die hij kent, kan hij niet alle simultaan vergelijken.
- als gevolg van de eerste twee axioma’s zal men niet het optimale alternatief kiezen.
- de mens beschikt over een set routineacties
- deze routineacties bestaan alle los van elkaar
- elk probleem wordt simultaan met het bestaande doel en middelen beschouwd
- als gevolg van 4 en 5 zal 2 pas in werking treden als routineacties niet meer volstaan
Vereenvoudigd model
Bij volledige rationaliteit worden alle alternatieven overwogen en kan zo tot een optimale keuze gekomen worden. Bij beperkte rationaliteit zal het zoekproces gestaakt worden bij de eerste bevredigende optie (beschikbaarheidsheuristiek). Het nadeel van beperkte rationaliteit is daarmee dat niet noodzakelijk de meest optimale keuze wordt gemaakt en dat een besluit in sommige gevallen zelfs averechts kan uitwerken. Het probleem van te weinig of juist te veel informatie wordt opgelost door de vorming van een vereenvoudigd model van de werkelijkheid. Nieuwe informatie wordt op basis van dit model verwerkt en binnen die context kan een onjuiste beslissing juist lijken. Beperkte rationaliteit heeft echter ook voordelen. Doordat niet alle alternatieven worden overwogen, wordt voorkomen dat de besluitvorming verlamt. In een omgeving waar ruimte bestaat voor onjuiste beslissingen, wegen de voordelen dan ook op tegen de nadelen.
Toepassing
Schema’s komen in alle maten en gewichten en krijgen pas betekenis als ze ook geïntegreerd worden in het denken, dit kan zowel een goed- als kwaadschiks effect hebben naargelang de doelstelling. Het Elaboration Likelihood Model (ELM) leent zich om ook de besluitvormingstheorie te integreren, beter is misschien te zeggen dat ze daar inherent deel van uitmaakt. Een schema is als een ‘mindmap’ die richting geeft aan het transformatieproces met inbegrip van de nieuwe elementen die wel/niet opgenomen worden door het beleid, hierin onderscheiden we de ‘mainstream loop’ en de geambieerde ‘visionary loop’.
Educatie
Voor wie niet vertrouwd is met deze materie zal dit beeld slechts een onbeduidend geheel van allerhande zijn, dit wijzigt drastisch wanneer bijkomende scholing genoten wordt. De nieuwe elementen zijn immers van dien aard dat onze samenleving ontdaan wordt van een aantal monetaire verzuchtingen op zo een wijze dat – quasi letterlijk – een andere realiteit zich ontvouwt. De sociale innovaties bieden een oplossing voor de perverse effecten die binnen de ‘mainstream loop’ ontstaan zijn met als onmiskenbaar hoogtepunt een torenhoge schuldenberg. Door het element van de omgekeerde effectiviteit betekent dit dat we – misschien niet eens bewust daarvan – strijd leveren tegen het verleden, onnodig zoals het Reverse Debt System (RDS) dan ook aantoont.
Chaos en orde
Echter, de sociale innovaties bieden dan wel soelaas maar ze kunnen ook tot heel wat chaos en turbulentie leiden, dit is eigen aan een dergelijk transformatieproces en eenvoudig te verklaren. Tijdens het proces worden immers twee denkkaders met elkaar gemengd, dit zijn de ‘mainstream-‘ en de ‘visionary loop’ die in kwalitatieve zin verschillen waardoor een communicatiekloof kan ontstaan. Het wordt dan ook zaak om hier alle aandacht aan te besteden, in het andere geval lopen we het risico om nu net het averechtse effect te veroorzaken, tegengesteld aan de orde die de overstijging van de ‘mainstream loop’ met zich meebrengt. De doelstelling is dan ook om strijdende partijen te verzoenen in een zogeheten ‘overkoepelende waarheid‘.
Leiderschap
In heel dit proces zijn kennisdeling en bewustzijnscampagnes van primordiaal belang, zeker te weten de mentaliteitswijziging die inherent hieraan verbonden is. Het mag denkelijk voor zich spreken dat politiek leiderschap onontbeerlijk is om dit proces in goede banen te leiden, dit ver voorbij de eigen landsgrenzen. De rol van politiek – of beleidsbepalende instanties in algemene zin – is werkelijk niet te onderschatten, in het andere geval lopen we het risico dat slechts een enkeling deze materie elaboreert zonder doorstroming naar het collectieve bewustzijn. We herinneren aan het precedent van WOII, het tragische gevolg is wat we zonder meer een ‘pervers effect’ kunnen noemen en het zou slechts van domheid getuigen om terug in dezelfde val te trappen.
Ongewild (zelf)bedrog
Het toevoegen van nieuwe elementen aan het besluitvormingsproces brengt ons tot een moreel dilemma of bijzondere schuldvraag, vandaag worden immers nog steeds beslissingen genomen zonder rekening te houden met deze elementen waardoor perverse effecten ontstaan. De vraag stelt zich of we dit kunnen toeschrijven aan het element van beperkte rationaliteit of dat de bevolking deze informatie doelbewust onthouden wordt? Dit is zonder meer een heikele kwestie die best in alle sereniteit kan behandeld worden, de perceptie zou immers kunnen ontstaan dat politiek de bevolking quasi letterlijk bedriegt, een bedrog dat – net omwille van het vertrouwen dat de bevolking stelt in haar leiders – wordt verder gedragen door diegenen die bedrogen worden. En sterker, in hoeverre is politiek a priori op de hoogte van deze dynamiek waardoor het zelfbedrog zou worden, een bedrog dat – onbewust daarvan – zichzelf cultiveert en onderhoudt.
Ethische upgrade
Het debat over de wel/niet bewuste misleiding kan binnen de ‘mainstream loop’ tot heel wat turbulentie leiden, de getuigenissen zijn legio. Dit verhaal wordt totaal anders wanneer we het verleden laten voor wat het is en kiezen voor een ethische upgrade, dit betekent het cultiveren van de sociale innovaties waardoor strijdende partijen tot verzoening kunnen komen. Bekeken vanuit de ‘mainstream loop’ wordt dit vaak als onmogelijk geacht waardoor er ook geen attitudeverandering plaatsgrijpt, het loslaten van deze loop of denkwereld wijzigt onze attitude met inbegrip van een gewijzigde modus operandi. Concurrentie transformeert dan naar co-creatie, een wereld van deel en geheel waarin respect wordt getoond voor mens en milieu. De sociale innovaties werken als katalysators binnen dit proces, dit op voorwaarde dat ze ook volwaardig worden opgenomen in het politieke besluitvormingsproces.
Netwerking
Een kritische massa mag niet ontbreken in dit proces, dit is nodig om de nieuwe elementen te laten circuleren doorheen verschillende communicatielussen opdat hierover een beter begrip kan gevormd worden. Dit proces is tweeledig, enerzijds zullen we oude overtuigingen dienen los te laten om deze – anderzijds – te vervangen door nieuwe, hierdoor ontstaat een andere maatschappelijke ‘mindset’. Het economische herstel uit zich in het streven naar een ‘sociaal duurzame economie’ waarin geld of monetaire winst niet langer de drijfveer is, dit behoort nu tot het evolutionair achterhaalde wereldbeeld. Veel trends verwijzen naar dit proces, zo kennen we vandaag de ‘evolutionaire economie‘ die uitgaat van andere premissen. Anders gezegd, we hoeven niet het ‘warme wiel’ opnieuw uit te vinden dan wel kunnen we dit proces aanzienlijk versnellen, het Reverse Debt System (RDS) is dan ook te zien als een bijzondere attractor die niets aan het toeval overlaat, technisch denkbaar en praktisch uitvoerbaar. (lees meer)
The Paradox of Playfulness 